Strategia rozwoju

Radykalne zmiany systemowe dokonywane w kraju wywołują potrzebę zmian w zachowaniu różnego typu organizacji, jak przedsiębiorstwa, instytucje - w tym gminy, w celu dostosowania do tych zmian prowadzonej przez nie działalności. Stymulują również wyzwalanie inicjatyw oddolnych, zmierzających w kierunku wzrostu samodzielności i aktywności władz tych organizacji zarówno w bieżącej działalności, jak i podejmowaniu działań związanych z ich perspektywicznym rozwojem.

Proces transformacji systemowej posiada także swój wymiar przestrzenny - krajowy, regionalny, jak i dotyczący obszarów gmin. Zgodnie z postanowieniami ustawy o samorządzie terytorialnym (11) gminy dysponują określonym zakresem swobody w decydowaniu o sobie, wspólnym majątku oraz o zaspakajaniu lokalnych potrzeb społecznych. Gmina jako wspólnota samorządowa stała się podstawową formą organizacyjną lokalnego życia publicznego.

Głównym zadaniem władz samorządowych jest tworzenie możliwie jak najlepszych warunków życia dla mieszkańców gminy. Zakresem obejmuje szereg dziedzin, z których jako najistotniejsze uznać należy:

* pracy - uwzględniającą możliwość uzyskania pracy i dochodów, warunki pracy oraz dostępność miejsca jej wykonywania,

* zamieszkania - uwzględniającą dostępność mieszkań i warunki mieszkaniowe, jak też ład przestrzenny zabudowy, czy tereny rekreacji i wypoczynku,

- strategiczny - określający zadania kluczowe dla zaspokojenia podstawowych potrzeb lokalnych społeczności w określonym horyzoncie czasu,

- bieżący - nastawiony na realizację poszczególnych zadań szczegółowych, wynikających z ustaleń strategicznych.

Dla realizacji powyższych zadań gminy rywalizują między sobą o pozyskanie kapitału prywatnego i publicznego, gdyż od tego uzależniony jest rozwój gospodarczy, a w konsekwencji poziom życia miejscowej społeczności. Z kolei kapitał poszukuje dla siebie jak najlepszych warunków lokalizacyjnych, stąd gminy muszą tworzyć tzw. korzystne warunki dla tegoż kapitału. Aby to osiągnąć władze lokalne gminy powinny działać w dwóch kierunkach:

- zewnętrznym - zorientowanym na otoczenie gminy, poszukując w nim czynników sprzyjających oraz unikając zagrażających rozwojowi gminy,

- wewnętrznym - zorientowanym na zasoby własne gminy, które determinują poziom atrakcyjności lokalizacyjnej gminy dla ludności i podmiotów gospodarczych.

Dokonujące się w naszym kraju przemiany systemowe stwarzają potrzebę stosowania nowych - aktywnych stylów i form zarządzania, gdyż stare - polegające na realizacji decyzji i zaleceń podjętych odgórnie są mniej skuteczne. Nie zapewnią sukcesu w rozwoju gminy. Ponadto uwzględnić należy, że proces rozwoju będzie się odbywać w warunkach niepewności i ryzyka oraz liczenia w nim głównie na własne siły gminy.

Zagadnienie planowania strategicznego w polskich gminach pojawiło się dopiero w latach dziewięćdziesiątych (2, 18). Większość gmin przyjmuje za swoją strategię rozwoju studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, wymagane przez Ustawę o zagospodarowaniu przestrzennym (12). Nie jest to właściwe podejście, gdyż “Studium...” stanowi jedynie przestrzenną lokalizację strategii rozwoju, a nie ją zastępuje. Właściwym jest stworzenie oddzielnego dokumentu - strategii rozwoju, któremu nadaje się rangę Uchwały Rady Gminy.

Ponieważ zarządzanie strategiczne jest w Polsce zagadnieniem nowym, stąd są trudności zarówno w opracowaniu “Strategii...”, jak i, a szczególnie w zrozumieniu przez Społeczeństwo metodyki oraz zawartych w niej przedsięwzięć. Stąd też należy określić, co rozumiemy pod pojęciem strategia. Termin ten jest synonimem takich określeń jak: sposób działania, droga postępowania, czy też program rozwoju. Najogólniej definiując:

Polega na formułowaniu zbioru długookresowych celów, ich modyfikacji w zależności od zmian w uwarunkowaniach, zachodzących na terenie i w otoczeniu, określeniu zasobów i środków niezbędnych do realizacji tych celów oraz określenie sposobów postępowania, zapewniających ich wykonania (18).

Zarządzanie strategiczne jest rozumiane jako ukierunkowany na przyszłość proces wyboru celów i kierunków rozwoju. Jest procesem kształtującym przyszłe wydarzenia związane z rozwojem danego terenu. Planowanie strategiczne jest więc rozumiane jako świadomy, systematyczny i ukierunkowany na przyszłość proces ciągłego przygotowywania i podejmowania decyzji dotyczących przyszłego kierunku i poziomu rozwoju gminy oraz koordynacji i łączenia podejmowanych przez władze samorządowe działań realizacyjnych na rzecz przyjętych ustaleń planistycznych z uwzględnieniem uwarunkowań zewnętrznych gminy (18).

Podstawowym zadaniem strategii rozwoju Gminy Wąwolnica jest:

- wytyczenie perspektywicznych kierunków rozwoju na obszarze gminy,

- stworzenie warunków do lepszego dostosowania się gminy do zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych.

Niniejszą strategię rozwoju Gminy Wąwolnica wykonano realizując zapotrzebowanie Rady i Zarządu Gminy na opracowanie zawierające wizję przyszłościową na obszarze gminy, uwzględniającą kierunki i zakres działań perspektywicznych oraz bieżących dla rozwoju społeczno-gospodarczego na obszarze gminy. Jest ona jedną z pierwszych prób w Polsce opracowania strategii, z uwzględnieniem podstawowych elementów programu rozwoju gminy. Powyższe łączenie umożliwia dostosowanie do warunków polskich reguł programowania strategicznego, opracowanych w różnych krajach Europy Zachodniej, a nie przystosowanych do warunków polskich. Pozwoli to na większe zrozumienie przez Społeczeństwo celu, idei programowania i zawartych w nim przedsięwzięć, zwiększy uszczegółowienie, co ułatwi ich realizację, a umiejscowienie przedsięwzięć o charakterze przestrzennym na mapie istotnie ułatwi uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego gminy jako plany miejscowe. Stąd też opracowanie to uznać należy jako pilotażowo-wdrożeniowe.

Zarządzanie strategiczne jako ukierunkowany na przyszłość proces wyboru celów i kierunków rozwoju oraz metod i sposobów ich osiągania powinno zachować trzy podstawowe zasady (2, 18):

1. Dogłębnego spojrzenia do wewnątrz gminy,

2. Szerokiego spojrzenia na zewnątrz gminy,

3. Dalekiego spojrzenia w przyszłość.

Zatem specyficznymi cechami, odróżniającymi planowanie strategiczne od innych rodzajów planowania, są (2, 18):

1. Długiego horyzontu czasowego - 10-20 lat,

2. Skoncentrowania na wybranych, kluczowych dla rozwoju zagadnieniach,

3. Dokładnej analizy dostępności zasobów,

4. Identyfikowania słabych i mocnych stron na obszarze gminy,

5. Uwzględnienia najważniejszych zdarzeń i zmian mających miejsce w otoczeniu gminy,

6. Działań zawartych w strategii ukierunkowanych są na osiągnięcie konkretnych rezultatów.

Podstawowymi zaletami planowania strategicznego są (18):

1. Redukowanie niepewności funkcjonowania i rozwoju, wynikających z otoczenia danej jednostki przestrzennej oraz możliwości zwiększenia jej zdolności przystosowawczych,

2. Przyzwyczajenie przedstawicieli administracji publicznej - głównie Zarządu Gminy - do działania w warunkach niepewnego otoczenia,

3. Możliwość oceny skuteczności działań z punktu widzenia celów długookresowych, a nie z perspektywy realizacji działań doraźnych,

4. Relatywnie niski koszt opracowania planów strategicznych.

1. Odmienność metodyczna oraz nadmierna ogólnikowość opracowania sprawia, że jest ono bardzo trudne do zrozumienia przez Społeczeństwo, a tym samym zaakceptowania do realizacji zawartych w nim przedsięwzięć.

2. Konieczność udziału dużej liczby uczestników spotkań warsztatowych, zaangażowanych do pracy nad strategią, lub mniejszej, ale z przygotowaniem zawodowym, co w gminach wiejskich jest dość trudne do uzyskania.

3. Brak odniesienia przestrzennego planowanych przedsięwzięć sprawia trudności z ich lokalizacją przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Przyjęta metoda opracowania niniejszej strategii przyjmuje jako podstawę niemiecką metodę ZOPP /Ziel Orientierte Projekt Planung - planowanie projektów ukierunkowane na cel/ (16), wykorzystanej m. in. przy opracowaniu “Zarys strategii mikroregionu Puławy” (16) oraz jest zgodna metodycznie z opracowanymi strategiami: województwa lubelskiego (10) i powiatu puławskiego (9). Zawiera ona w sobie wszystkie w/w cechy pozytywne, jak i cechy negatywne. Dla wyeliminowania powyżej dostrzeżonych negatywów wprowadzono jej modyfikację. Polega ona na tym, że:

- ustalono jako dość duży, optymalny 38 osobowy zespół autorski przy koordynacji merytorycznej przedstawiciela jednostki naukowej /IUNG w Puławach/, który zaproponował przedsięwzięcia i przedkłada je do szerokiej konsultacji społecznej,

- dokonano większego uszczegółowienia w części projektowej, przez co niniejsza strategia spełnia również kryteria stawiane opracowywanym programom rozwoju gmin.

Opracowanie zawiera wszystkie niezbędne elementy - etapy jej opracowania (2, 16, 18):

1 - Diagnozę stanu istniejącego, opracowaną w układzie grup zagadnień, występujących na terenie gminy. Podstawą jej opracowania były dane liczbowe lub opisowe dostarczone przez Urząd Gminy w Wąwolnicy, uzyskane z innych instytucji, różne opracowania naukowo-wdrożeniowe dotyczące terenu gminy (3-5, 8, 13-15), a także inwentaryzacja terenowa,

2 - Analizę możliwości rozwojowych gminy z podziałem na mocne strony /potencjały/ i słabe strony /problemy/ oraz szanse i zagrożenia /Analiza SWOT/ - opracowano w zespole autorskim przy konsultacji Zarządu, Rady Gminy i częściowej ze Społeczeństwem,

3 - Wizje przyszłości gminy w układzie dwu scenariuszy: szans i zagrożeń - opracowano jak wyżej,

4 - Wybór optymalnej strategii rozwoju gminy,

7 - Realizacja strategii - ustalono instrumenty stymulowania rozwoju oraz system kontroli jej wykonania.

Strategię opracowano na okres 15 lat, tj. na lata 2003-2017 z uwzględnieniem etapu -okresu przejściowego w 2006 roku. Opracowanie zakończono w październiku 2002 roku, zaś pozostałą część tego roku przewiduje się wykorzystać na konsultacje społeczne, niezbędne do przyjęcia opracowania Uchwałą Rady Gminy, opracowanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a następnie na dokonanie niezbędnych propozycji do planu zagospodarowania przestrzennego, dalsze spotkania ze Społeczeństwem, a także przygotowanie planu społeczno-gospodarczego na 2003 rok z uwzględnieniem części przewidzianych w niej zadań.

Gmina Wąwolnica leży na starym trakcie komunikacyjno-handlowym z Rusią, między Nałęczowem i Kazimierzem Dolnym. Obszar gminy Wąwolnica leży w środkowo-zachodniej części województwa lubelskiego, przy drodze wojewódzkiej Lublin-Kazimierz-Puławy, w odległości 30 kilometrów od Lublina i 25 km od Puław. Ponadto gminę łączy szosa z Opolem i międzynarodową trasą nr 17 Gdynia - Lwów - przez Karmanowice i Kurów. Sąsiaduje ona z siedmioma gminami: od zachodu z gminą Kazimierz Dolny i Karczmiska, od południa z gminą Poniatowa i Wojciechów, od wschodu z gminą Nałęczów, a od północy z gminą Kurów i Końskowola. Najbliższymi miastami są: Nałęczów, w odległości 3 km od granicy gminy, Kazimierz Dolny - 8 km, Puławy - 18 km, Opole - 18 km i Lublin - 25 km. Przez teren gminy przebiega wąskotorowa linia kolejowa Nałęczów - Karczmiska, ze stacją w Wąwolnicy oraz szerokotorowa nadwiślańska linia kolejowa Lublin - Warszawa, z przystankiem w Łopatkach, która przylega do zewnętrznych granic gminy.

Geograficznie, teren gminy Wąwolnica jest położony w północnej części Wyżyny Lubelskiej - w większości na Płaskowyżu Nałęczowskim, a jedynie południowe krańce na Równinie Bełżyckiej, zaś hydrograficznie leży w środkowej części zlewni rzeki Bystrej.

Gmina posiada unikalne i zróżnicowane warunki przyrodniczo-krajobrazowe, charakterystyczne dla Płaskowyżu Nałęczowskiego. W krajobrazie malowniczo zaznacza się głęboko wcięta dolina rzeki Bystrej oraz wąwozy i wzniesione wierzchowiny. Jej bogate kulturowe walory osadnictwa obejmują zabytki rezydencjalne /zespół pałacowo-parkowy w Celejowie i Kęble/, sakralne /kościół i kaplica w Wąwolnicy/, architektury przemysłowej /ruiny papierni Czartoryskich w Celejowie/, archeologiczne /stanowiska archeologiczne w Karmanowicach, Celejowie, Łopatkach, Rąblowie i Zawadzie/ oraz inne.

Pierwsze ślady osadnictwa na Płaskowyżu Nałęczowskim pochodzą z okresu neolitu /4500 -1800 r p.n.e./ i wczesnego średniowiecza /500 - 1250 r n.e./. Okolice Wąwolnicy, Celejowa i Karmanowic były jednymi z kilku stałych centrów osadniczych w pradziejach. Stolica gminy - Wąwolnica - obecnie wieś, jest jedną z najstarszych osad w regionie, z prawami miejskimi w latach 1346-1869 oraz bogatą przeszłością historyczną, której pozostałości są widoczne w układzie urbanistycznym z XVI wieku, zespole kościelnym na wzgórzu malowniczo górującym nad osadą z początków XIV w.

Bardzo duże walory przyrodnicze i krajobrazowe gminy spowodowały, że znajduje się ona w całości pod ochroną ekologiczną. Zachodnia jej część jest położona w granicach Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, natomiast wschodnia - w otulinie Parku. W układzie przyrodniczo-krajobrazowym Parku szczególną rolę spełnia dolina rzeki Bystrej, która stanowi jego oś kilmatyczno-przyrodniczą oraz najbardziej prężną ekologicznie część gminy. W dnie doliny przeważają podmokłe łąki z bogatą entomofauną, występują stanowiska rzadkich i chronionych roślin łąkowych, zaś na południowych zboczach doliny występują siedliska roślin kserotermicznych. Dolina Bystrej jest jednak zagrożona eutrofizacją, co obniży jej naturalny potencjał. Zaznacza się już zachwianie równowagi między powierzchnią warunkującą właściwe stosunki ekologiczne a powierzchnią terenów zainwestowanych.

Zbyt mało jest większych kompleksów leśnych jak również występuje niekorzystna proporcja między leśnym i rolniczym użytkowaniem terenu - grunty leśne zajmują łącznie zaledwie 12,9% obszaru gminy.

Obszar gminy Wąwolnica znajduje się w Opolsko-Puławskiej dziedzinie klimatycznej - w Lubelsko-Chełmskiej dzielnicy o opadach atmosferycznych na poziomie około 600 mm, średniej temperaturze powietrza /na poziomie rzeczywistym/ od 7,6⁰ C do 7,8⁰ C (4). Większość, bo ok. 60% napływających mas powietrza jest typu polarno-kontynentalnego, a ok. 34% - polarno-morskiego. Okres wegetacyjny - ze średnią temperaturą dobową powyżej +5⁰ C trwa 216-218 dni a okres gospodarczy - z temperaturą powietrza powyżej +2,5⁰ C trwa 250 dni i jest najdłuższy w skali województwa.

Naprzemianległe ułożenie warstw o różnej przepuszczalności utworów kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu, duża zmienność litologiczna skał węglanowych przy ogólnym nachyleniu warstw ku północy oraz wpływ tektoniki komplikuje warunki występowania i krążenia wód podziemnych. Na analizowanym terenie istnieją dwa zasadnicze piętra wodonośne: kredowe i czwartorzędowe. Wody podziemne są przeważnie typu warstwicowo- szczelinowego i występują w kilku odrębnych zbiornikach. Ze względu na różnice w obiegu wody, ich jakość, dostępność i zasobność, na terenie gminy Wąwolnica można wydzielić trzy regiony hydrograficzne (4):

- Dolina rzeki Bystrej - wraz z przyległym obszarem znajduje się pod wpływem reżimu wód powierzchniowych oraz wód spływających szczelinami skał kredowych z obszarów wierzchowinowych. Dolina rzeki Bystrej jest wycięta w skałach kredowych i częściowo wypełniona osadami czwartorzędowymi: piaskami, żwirami, ilastymi madami starszymi, torfami i ilasto-piaszczystymi madami młodszymi. Dolna warstwa mad uniemożliwia podsiąk wód kredowych, zaś górna utrudnia infiltrację wód opadowych, co powoduje, że dno doliny jest podmokłe. Podmokłościom sprzyja również płaskość terenu doliny Bystrej, uniemożliwiająca szybki odpływ wód opadowych i roztopowych. Niewielka siła erozyjna rzeki i duże zasilanie doliny wodami z piętra kredowego przejawia się w istnieniu licznych źródeł i wysięków wody. Na terenie gminy występuje 11 źródeł /Bartłomiejowice - 4, Rąblów - 2, Celejów - 2, Rogalów, Wąwolnica i Zarzeka - po 1/. Wszystkie źródła są położone w dolinie rzeki Bystrej i są źródłami przykorytowymi lub podzboczowymi. Wody z utworów wieku kredowego wypływają niekiedy z kilku szczelin, tworząc linie wypływów na kontakcie skał o różnej przepuszczalności. Ich wydajność waha się od kilku do kilkunastu litrów na sekundę. Największą wydajność posiada źródło w Wąwolnicy - 93 l/s. Wody źródlane wykazują dość wysoki stopień mineralizacji (4).

- Wody wierzchowinowe z głównym zbiornikiem wodonośnym w opokach kredowych. Ich zwierciadło występuje na głębokości od kilkunastu do 50 metrów. Jest ono nachylone, zgodnie z nachyleniem utworów kredowych - ku północy. Warunki krążenia wód są tu bardzo skomplikowane - typu szczelinowo-warstwowego. Miejscami, płytko pod powierzchnią występują w piaskach czwartorzędowych na zwietrzelinie margli kredowych wody typu wierzchówkowego. Dochodząc miejscami do powierzchni ziemi wypełniają okresowo niewielkie zagłębienia terenu.

Do tego regionu hydrograficznego należy cała południowa i centralna część gminy - z wyjątkiem doliny Bystrej.

- Obszary wierzchowinowe pokryte lessem z użytkowanymi wodami czwartorzędowymi. Pod osadami lessowymi wody podziemne występują na głębokości 10-25 m w spągu lessów lub w stropie piaszczystych glin zwałowych. Zwarty obszar występowania tego typu wód ciągnie się w północnej części gminy od Stoku przez Karmanowice, Łopatki i dalej do Kolonii Drzewce. Wody polessowe wychodzą na powierzchnię w dnach głęboko wciętych wąwozów, w postaci mało wydajnych źródeł, młak i wysięków, najczęściej okresowych lub epizodycznych. Wąwozy takie spotkać można na obszarze obrębów: Zawada i Zgórzyńskie.

Powierzchniowa sieć wodna na obszarze gminy Wąwolnica jest dosyć uboga. Większa część obszaru leży w dorzeczu Bystrej - prawobrzeżnego dopływu Wisły. Północne skrawki gminy /część Karmanowic/ odwadnia Strumyk Olszowiecki i Potok Klementowicki - dopływ Kurówki.

Zarówno źródła, jak i ujście Bystrej leży poza granicami gminy. Rzeka silnie meandrując, płynie dnem płaskiej, miejscami podmokłej doliny, przecinając obszar gminy z południowego-wschodu na północny zachód. Średni przepływ Bystrej wynosi 1,2 m³/sekundę z maksymalnym w kwietniu i marcu, podczas wiosennych roztopów, a minimalnym w styczniu, jakkolwiek zmienność odpływu w ujęciu zarówno rocznym, jak i miesięcznym jest niewielka. Rzeka Bystra na terenie gminy ma kilka dopływów prawostronnych - w Zarzece, Zgórzyńskiem i Rogalowie, oraz jeden lewostronny - w Mareczkach. Obecnie na skutek obniżania się poziomu wód podziemnych wyżej wymienione cieki stałe zmieniły się w okresowe.

Z istniejących niegdyś dużych kompleksów stawów w dolinie Bystrej /Celejów, Zarzeka, Wąwolnica/ obecnie funkcjonują jedynie - zmniejszone powierzchniowo - stawy w Celejowie.

Rzeźba obok klimatu i gleb jest jednym z ważniejszych przyrodniczych czynników występowania erozji wodnej gleb. Południowa i północna część obszaru gminy jest usytuowana na wysokości 190 - 210 m. n.p.m., a środkowa /w dolinie rzeki Bystrej/ na wysokości od 165 m. n.p.m. w części wschodniej, do 145 m. n.p.m. w części zachodniej. Najwyższe wysokości bezwzględne występują w północno-wschodniej części gminy - 228,4 m n.p.m., a najniższe w dolinie Bystrej k/Celejowa - 136,0 m n.p.m. Wysokości względne dochodzą do 50 m. Ukształtowanie obszaru gminy jest bardzo zróżnicowane. Wyraźne piętno na krajobraz wywiera głęboko wcięta dolina rzeki Bystrej. Układ doliny jest równoleżnikowy, dlatego na obszarze zlewni i gminy przeważają stoki o ekspozycji południowej i północnej. Przestrzenny układ rzeźby terenu przedstawiono na mapie pt.: “Studium spadków terenu”, opracowanej na podstawie mapy topograficznej w skali 1:10 000 (4). Mapę tę wykorzystano następnie do opracowania studium inwentaryzacji gruntów podlegających erozji wodnej powierzchniowej, na mapie w tej samej skali /“Występowanie erozji wodnej powierzchniowej”, zał. nr 3 (4)/. Najbardziej strome i rozczłonkowane formami erozji liniowej są zbocza głównej doliny Bystrej i dolin dopływów bocznych. Natomiast nad stromymi zboczami dolin występują płaskowyżowe tereny lekko faliste.

Płaskowyż Nałęczowski jest zbudowany z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Na utworach trzeciorzędowych zalegają czwartorzędowe utwory glacjalne i fluwioglacjalne, przede wszystkim gruba dwudzielna warstwa glin zwałowych, położona jedna nad drugą, lub rozdzielona utworami fluwioglacjalnymi /żwiry i piaski ze żwirami/ lub limniglacjalnymi /iły, mułki, drobne piaski/. Wszystkie te utwory są związane z maksymalnym stadiałem zlodowacenia środkowopolskiego. Lodowiec przez dłuższy czas opierał się o krawędź wyższego poziomu powierzchni podczwartorzędowej, momentami zaś przekraczał dolinę Bystrej. Podczas zlodowacenia bałtyckiego, kiedy zaczęły się osadzać lessy, Płaskowyż Nałęczowski był obszarem silnie urzeźbionym, w przeciwieństwie do bardzo słabo rozciętej Równiny Bełżyckiej. Pokrywa lessowa powstała podczas jednego cyklu, przerywanego na krótko okresami ociepleń, w czasie których tworzyły się inicjalne poziomy gleb kopalnych (4).

Less nie tworzy jednej zwartej pokrywy, lecz jest podzielony na szereg płatów. Duże płaty występują w północnej części gminy /Celejów/ i w północno-wschodniej /Rogalów, Zgórzyńskie/. Kilka większych płatów przylega od południa do doliny Bystrej /płat Rąblowa, Grabówek, Mareczek i Wąwolnicy/. Ponadto od Celejowa na wschód, na krawędzi zbocza doliny Bystrej lub na równoległych do niej piaszczystych wałach kemowych ciągnie się szereg niewielkich “czapek lessowych”. Pokrywa lessowa powtórzyła w zasadzie wcześniejsze elementy urzeźbienia terenu. Miąższość pokrywy lessowej jest zróżnicowana. Na terenie gminy maksymalne jej wartości w dużych płatach dochodzą do 30 m. Less nie występuje w dolinie Bystrej i jej dopływów. Brak lessu jest również w tzw. Niecce Karmanowickiej /Celejów-Karmanowice-Łopatki/ oraz w południowej części gminy, należącej do Równiny Bełżyckiej.

Analizę użytkowania gruntów w gminie Wąwolnica przeprowadzono na podstawie danych z rejestrów pomiarowo-klasyfikacyjnych, a dane zawiera tabela 1. Wynika z nich, że na ogólną powierzchnię gminy wynoszącą 6242,32 ha aż 80,6% stanowią użytki rolne, w tym grunty orne zajmują 70,3%, sady 2,8% a użytki zielone tylko 7,5%.

W użytkach zielonych 48% przypada na łąki, a na pastwiska - 52%. Zdecydowana większość łąk jest położona w dolinie rzeki Bystrej. Część użytków zielonych, szczególnie w Wąwolnicy, Zarzece i Łąkach, stanowi wspólnotę gruntową, pozostałe są we władaniu indywidualnym. Przestrzenne rozmieszczenie pastwisk w większości pokrywa się z silnym urzeźbieniem terenu.

Wody stałe w gminie zajmują małą powierzchnię - 38,25 ha, co stanowi 0,6% powierzchni ogólnej. Małą powierzchnię zajmują również lasy - 807,16 na, co stanowi tylko 12,93% powierzchni ogólnej gminy.

Tabela 1

* - % liczony w stosunku do powierzchni użytków rolnych, w pozostałych do powierzchni ogólnej gminy.

Z analizy struktury własności gruntów wynika, że prawie wszystkie grunty użytkowane rolniczo są we władaniu indywidualnych gospodarstw rolnych /gospodarstw rodzinnych/ . Na ogólną powierzchnię 5028 ha użytków rolnych jedynie 26 ha jest we władaniu rolniczej spółdzielni produkcyjnej /0,5%/. Lasy są również we władaniu prywatnym, gdyż jedynie 15 ha /1,9%/ zajmują lasy państwowe.

Na terenie badanej gminy użytki rolnicze w przeważającej większości posiadają zdecydowanie niekorzystnie ukształtowany rozłóg. Zachowały się tu klasyczne jednopasmowe układy gruntów, ukształtowane na bazie ustroju łanowego. Ze wstępnych analiz socjologicznych wynika, że raz ustalony układ przestrzenny, nie zmieniony przez całe pokolenia jest bardzo trudny do przekształceń, gdyż jest on mocno zakorzeniony w psychice mieszkańców, kultywujących tradycyjny porządek przestrzenny i styl gospodarowania.

Według danych USC w Wąwolnicy na terenie gminy zamieszkuje 4977 osób, z czego 1657 osób - 33% w jednostce osadniczej Wąwolnica-Zarzeka. Gęstość zaludnienia gminy wynosi 82,6 osób na 1 km² i jest wyższa od średniej województwa - 66 osób/km² i w kraju - 50 osób/km². Prognozy GUS dotyczące rozmieszczenia ludności przewidują, że w perspektywie 30 lat liczba ludności na wsi zmaleje o ok. 20%. Tendencja ta jest widoczna również w tej gminie; w ciągu ostatnich 5 lat ubyło ponad 200 mieszkańców z powodu przewagi zgonów nad urodzeniami. Obserwuje się też zjawisko tzw. “starzenia się społeczeństwa”. Niekorzystnym zjawiskiem jest opuszczanie gminy przez młode, wykształcone osoby, które znajdują pracę w regionach bardziej atrakcyjnych pod względem warunków życia i możliwości zatrudnienia. Sytuacja ta zmniejsza potencjał demograficzny gminy. W ostatnich dwu latach zaobserwowano jednak korzystne dla gminy, tj. dodatnie saldo migracji /przewaga zameldowań nad wymeldowaniami/, natomiast brakuje danych, czy dotyczy to również ludzi młodych i wykształconych.

Na ogólną liczbę 4977 osób w wieku produkcyjnym /18-64 lat/ jest 2831 osób, co stanowi 56,9%, 1157 w wieku przedprodukcyjnym - 23,2% i 989 /19,9%/ w wieku poprodukcyjnym. Wskaźnik osób utrzymujących się z rolnictwa wynosi zaledwie 33,8% w odniesieniu do ogólnej liczby mieszkańców i 43,4% w stosunku do zamieszkujących gospodarstwa rolnicze. Można więc ogólnie stwierdzić, że ponad połowa ludności gminy utrzymuje się z pozarolniczego źródła utrzymania. Potwierdzają to również szczegółowe badania ekonomiczne wybranych gospodarstw rolnych z obszaru gminy Wąwolnica, u których na dochód osobisty w 20-50% składają się przychody spoza rolnictwa, a w 50-80% dochód rolniczy.

Wskaźnik bezrobocia jest duży i podlega wahaniom w przedziale 320-394 osób w zależności od okresu; według stanu na dzień 12.06.2002 r. wynosi 379 osób, w tym 183 kobiety /48,3%/ oraz 119 osób - 31,4%. w wieku 18-24 lata W stosunku do liczby osób w wieku produkcyjnym stanowi to 13,4%, a w odniesieniu do pracujących poza rolnictwem /502 (4)/ wynosi to ponad 70%. Najwyższe wskaźniki bezrobocia występują we wsi Stanisławka - 23% ogólnej liczby mieszkańców, następnie Zarzeka - 9,9%, Rąblów - 9,9% i Bartłomiejowice - 9,0%, a najmniejsze w Hucie 0,4%. W gminie obserwuje się wzrostową tendencję bezrobocia, /z okresowymi wahaniami/ szczególnie w wieku produkcyjnym mobilnym - 18-44 lat. Wśród bezrobotnych jest bardzo duży i rosnący wskaźnik osób bez zasiłku; w 1998 roku wynosił 77% a w 2002 86%. Ponadto niekorzystnym jest wskaźnik osób przebywających długotrwale - powyżej roku - bez pracy, który wynosi 56%.

W świetle danych statystycznych NSP z 1988 r. ludność gminy Wąwolnica posiada słabe wykształcenie. Wyższe wykształcenie posiada tylko 2% mieszkańców, średnie - 12%, a brakiem pełnego podstawowego legitymuje się aż 17% ludności.

Niepokojącym problemem jest proces utrwalania się ubóstwa. Trwałym ubóstwem zagrożone są głównie rodziny wieloletnie, o niskim poziomie wykształcenia, dotknięte bezrobociem, niepełnosprawnością, długotrwałą chorobą, oraz rodziny niepełne.

W gminie Wąwolnica jest 57 rodzin objętych pomocą społeczną, wśród których najliczniejszą grupę stanowią osoby, których rodziny zostały dotknięte bezrobociem. Większość z nich posiada dzieci pozostające na jej utrzymaniu.

Na rzecz rozwoju społecznego i kulturalnego gminy od piętnastu lat działa Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Wąwolnicy. Obecnie liczy ono ok. 200 członków, w tym 50 zamiejscowych i 150 miejscowych. Działalność Towarzystwa to między innymi pomoc w wydawaniu publikacji związanych z Wąwolnicą, organizacja zjazdów regionalnych i sesji naukowych oraz wykładów poświęconych problemom tej społeczności. Członkowie Towarzystwa czynnie uczestniczą w organizowaniu różnych uroczystości, jak Dni Wąwolnicy. Towarzystwo powołało do istnienia Muzeum Miasta Wawelnicy. Jego otwarcie odbyło się w dniu 25 czerwca 1995 r, a dokonał go ówczesny minister kultury Zdzisław Podkański. W Muzeum znajdują się eksponaty pochodzące z parafii oraz z wykopalisk archeologicznych prowadzonych na terenie gminy od ponad 30 lat. Mieści się w krypcie Kaplicy Matki Bożej Kębelskiej, zbudowanej za panowania króla Kazimierza Wielkiego.

Na terenie gminy działa Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Kraju oraz Klub Oficerów i Podoficerów Rezerwy, powołane w latach 90-tych.

W Wąwolnicy mieści się Biblioteka Gminna z filiami oraz Gminny Dom Kultury. Na terenie gminy działają w zakresie kultury następujące zespoły:

- Dziecięcy Zespół Tańca Ludowego “Bytrzacy”, działający od 1994 roku. Tańczy w nim ponad 50 dzieci w wieku 6-14 lat.

- Zespół Tańca Towarzyskiego “Active Dance” w swoim repertuarze posiada tańce zarówno standardowe, jak i latynoamerykańskie. Tańczy w klasie “E”.

- Zespół Śpiewaczy “Senior”, pełniący równocześnie rolę Klubu Seniora. Specjalizuje się w wykonywaniu starych pieśni i przyśpiewek ludowych.

We wsiach: Łopatki i Huta prężnie działają Koła Gospodyń Wiejskich, zajmujący się głównie organizowaniem różnego rodzaju kursów dla mieszkanek tych i okolicznych wiosek.

Na terenie gminy Wąwolnica działa dziewięć jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej; są one w następujących miejscowościach: Wąwolnicy, Celejowie, Karmanowicach, Bartłomiejowicach, Grabówkach, Łopatkach, Hucie, Rąblowie i Zawadzie. Posiadają łącznie 210 członków, z dużym udziałem ludzi młodych.

Podstawowym zakładem przetwórstwa rolno-spożywczego jest zlokalizowana na terenie gminy - w Łopatkach “Materne-Polska”. Historia firmy Materne – Polska Spółka z o.o. zaczęła się w latach 60-tych, kiedy Grupa Andros zaczęła kupować w Polsce owoce do swoich przetworów produkowanych w Zachodniej Europie. W 1992 roku, wkrótce po otwarciu rynku wschodniego, zapadła decyzja o budowie w Polsce fabryki będącej początkowo zamrażalnią owoców. Już w kwietniu tego samego roku Grupa Andros przejęła zakład Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Łopatkach. Upadającą fabrykę będącą w trakcie likwidacji udało się uratować dzięki wsparciu finansowemu Grupy i zaangażowaniu pracowników byłego zakładu. Produkcja ruszyła w 1993 roku. Wówczas też skupiono i wyeksportowani 500 ton owoców. Działalność finansowana była w całości przez Grupę Andros. Rok później dzierżawiona fabryka stała się własnością Grupy; stała się nowoczesną zamrażalnią.

W 1996 roku Materne – Polska posiadała już bazę przemysłową i wykwalifikowany personel; rozpoczęto produkcję przetworów owocowych na polski rynek m. in. niskosłodzoną konfiturę w 16 smakach. W sierpniu 2000 roku pojawiła się cała gama dżemów Andros, a w następnym roku inne produkty tj. owoce do ciast i deserów, musy owocowe, bajkowe dżemisie.

Obecnie w fabryce produkowane są mrożonki i przetwory owocowe o najwyższej jakości. 80 procent owoców skupowanych każdego roku przez Materne – Polska pochodzi z Lubelszczyzny. Także na Lubelszczyźnie firma zaopatruje się w inne środki potrzebne do produkcji m. in. etykiety (lokalne drukarnie). Tutaj również płaci podatki i czynnie uczestniczy w działalności charytatywnej w regionie. Materne – Polska jest jedną z największych firm skupiających owoce od polskich producentów, ważnym eksporterem owoców do krajów Unii Europejskiej, pracodawcą dla 200 stałych pracowników i ponad 700 sezonowych. Współpracuje z 70 tysiącami dostawców, z czego ponad połowa to mieszkańcy Lubelszczyzny. Firma jest znaczącym producentem dżemów, który spowodował ewolucję tego rynku i polepszenie jakości ze strony konkurencji.

Przeważającą część powierzchni gminy pokrywają utwory lessowe /75%/, które w okresach między transgresją i regresją lodowca podlegały różnym zmianom strukturalnym, wzbogaceniu w części ilaste lub przewarstwieniu piaskiem. Najbardziej niezmienne i jednorodne utwory lessowe występują w partiach wierzchowinowych, natomiast w partiach stokowych i lokalnych obniżeniach terenu zostały one wtórnie przemieszczone oraz przesortowane przez zmywy powierzchniowe. Pierwotne utwory lessowe, zasobne w węglan wapnia, są odsłaniane na średnich i stromych stokach pod wpływem intensywnych procesów zmywania.

W dolinie rzeki Bystrej występują utwory aluwialne - pyły zwykłe lub ilaste oraz gliny pylaste, osadzone przez rzekę na zdenudowanych utworach wodno-lodowcowych. Mniejszą powierzchnię zajmują utwory deluwialne - zmyte przez wodę utwory zboczowe. Powyższe utwory zajmują łącznie 6% powierzchni.

Pozostałe 19% powierzchni zajmują utwory glacjalne - głównie piaski /8%/ i pyły wodno-lodowcowe /11%/. Występują one w południowej części gminy, należącej do Równiny Bełżyckiej.

Wartość użytkowa gleb jest wyrażona w sposób umowny przy pomocy klas bonitacyjnych oraz kompleksów przydatności rolniczej gleb (13). Zostały one ustalone na podstawie map glebowo-rolniczych, opracowanych w IUNG w Puławach (13) w skali 1:25000 i 1:10000 oraz rejestrów pomiarowo-klasyfikacyjnych.

Ocenę jakościową gleb zawierają tabele: 2, 3 i 4. Wynika z nich, że ich jakość jest generalnie dobra - przeważają bowiem gleby III klasy bonitacyjnej /ponad 54% - tab. 2/ z wyraźną przewagą kompleksów pszennych, zajmujących łącznie prawie 70% gruntów ornych /tab.3/. Średni wskaźnik bonitacji oceniany w 100 punktowej skali według IUNG wynosi 86, 3 pkt. /tab. 4/ i jest wyższy od średniego dla województwa lubelskiego /77,8 pkt./ i kraju /66,6 pkt./ (13)

Tabela 2

Tabela 3

• źródło - 13, zaktualizowane danymi Urzędu Gminy

Tabela 4

Analiza uwarunkowań agroklimatycznych, dokonanych na podstawie danych dwu stacji meteorologicznych Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa: w Puławach i Antopolu k/ Nałęczowa, z lat 1949-1980 i wielu opracowań wykonanych w IUNG dowodzi, że na terenie gminy klimat sprzyja plonowaniu prawie wszystkich upraw polowych, zarówno zbożowych /żyto, pszenica ozima i jara, jęczmień jary, owies, gryka/, okopowych /ziemniaki, buraki, marchew/, strączkowych /groch, fasola, wyka, peluszka/, jak i motylkowych /koniczyna, lucerna/. Ryzykowna jest natomiast uprawa kukurydzy na ziarno i winorośli ze względu na ryzyko wymarznięcia przed dojrzeniem, spowodowanego wczesnymi jesiennymi przymrozkami i mroźnymi zimami /winorośla/ oraz jęczmienia ozimego i rzepaku ze względu na duże prawdopodobieństwo wymarznięcia, spowodowane silnymi mrozami w zimie, przy braku zabezpieczającej okrywy śnieżnej. Na badanym terenie występuje czasem również zjawisko wymarzania i innych roślin ozimych /pszenica, żyto/.

Dane odnośnie struktury władania gruntami uzyskano z rejestrów ewidencyjnych. Wynika z nich, że gospodarstwa rodzinne posiadają aż 92,4 % gruntów uprawnych a rolnicze spółdzielnie produkcyjne zaledwie 0,5 %. Pozostałe 7,1 % gruntów pozostaje we władaniu różnych instytucji państwowych i innych, nie stanowiąc gospodarstw rolnych. Można więc stwierdzić, że jedynym sektorem rolnictwa w tej gminie jest sektor indywidualny.

Na terenie gminy jest 156 hektarów gruntów /2,2 %/ byłego Państwowego Funduszu Ziemi. Jest to bardzo mało, jak na ogromne potrzeby pilotażowych urządzeń rolnych. Za zgodą Terenowego Oddziału Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w Lublinie można je będzie wykorzystać na cele użyteczności publicznej /drogi, usługi itp./ lub na powiększenie istniejących czy na tworzenie nowych gospodarstw rolnych.

Według danych z rejestrów pomiarowo-klasyfikacyjnych podstawowy - indywidualny sektor rolnictwa w gminie jest reprezentowany przez 1267 gospodarstw, zaś według danych powszechnego spisu rolnego w 1996 roku jest 833 gospodarstw rodzinnych oraz 215 działek rolnych nie stanowiących gospodarstw rolnych. Dane powszechnego spisu rolnego w 2002 r. mówią o 675 gospodarstwach i 218 działkach rolnych. Z porównania danych dostrzec można tendencję zmniejszania liczby gospodarstw przy równoczesnym zwiększaniu ich powierzchni.

Istniejąca szachownica gruntów i wciąż jednak znaczne rozdrobnienie gospodarstw, jako elementy składowe struktury przestrzennej wsi wykształciły się na bazie układów gruntowych, zrealizowanych przy pierwotnym podziale. Układem łanowym charakteryzuje się wieś Wąwolnica, Zarzeka, Łąki, Bartłomiejowice i Karmanowice, a układem blokowym wieś Kębło i Celejów. Pozostałe wsie zawierają elementy układu zarówno łanowego, blokowego, jak i niwowego (4).

Duży wpływ na sposób przestrzennego urządzenia gminy wywarła rzeźba terenu. Z przeprowadzonych badań wynika, że na większości obszaru gminy występuje wzdłużstokowy i skośnostokowy układ działek, który wymusza przeważnie taki sam kierunek uprawy, co nasila procesy erozji gleb.

Przyjmując miernik rozdrobnienia gospodarstw indywidualnych, wyrażony procentowym udział gospodarstw: małych - do 5,0 ha, średnich - 5,0-10,0 ha i dużych - powyżej 10,0 ha, należy stwierdzić, że gmina Wąwolnica charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem. Według ewidencji geodezyjnej udział gospodarstw w grupie obszarowej 0,5-5,0 ha wynosi 68,3%, co odpowiada 39,8% obszaru, a dużych - powyżej 10,0 ha zaledwie 6,4% - 20,4% obszaru. Największym udziałem gospodarstw małych charakteryzują się wsie: Łopatki Kol. - 85% i Łopatki - 84%, w których duży udział stanowią gospodarstwa dwuzawodowe. Średnia powierzchnia gospodarstwa w gminie, według danych ewidencyjnych, wynosi zaledwie 4,14 ha i waha się od 2,94 ha w Łopatkach do 6,26 ha w Hucie. Natomiast gospodarstwa według danych ewidencji podatkowej są większe o około 15-20% i wahają się od 3,41 ha we wsi Wąwolnica do 6,92 ha we wsi Stanisławka przy średniej wielkości 4,73 ha.

Następnym miernikiem charakteryzującym rozłóg gruntów gospodarstw jest średnia powierzchnia działki przypadająca na gospodarstwo. Wynosi ona 0,63 ha i waha się od 0,37 ha w Zarzece do 1,31 ha w Kęble.

Trzecim wskaźnikiem oceny rozłogu jest liczba działek przypadająca na gospodarstwo. Przeciętne gospodarstwo w gminie składa się z 8,7 działek i waha się od 4,0 w Łopatkach do 17,8 w Bartłomiejowicach.

Analizując powyższe parametry oceny rozłogu łącznie można stwierdzić, że najbardziej wadliwy rozłóg charakteryzuje wieś Bartłomiejowice i Zarzekę, zaś względnie dobry - najlepszy w gminie - wieś Kębło. Powoduje to duże zapotrzebowanie na prace scaleniowe.

Strukturę zasiewów ustalono na podstawie danych spisu czerwcowego 1996 r i 2002 r. Z danych wynika, że największy udział zajmują zboża - 62,8% w 1996 r i 68,2% w 2002 r. Udział zbóż w okresie lat 1988 - 1996 wzrósł o 6,7%, a w ostatnim 6-leciu o dalsze 5,4%, szczególnie mieszanek zbożowych na paszę dla zwierząt kosztem udziału roślin motylkowych, ziemniaków i rzepaku, którego uprawę praktycznie zaniechano. Zmniejszenie uprawy roślin motylkowych jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym, gdyż są one bardzo cennym elementem upraw przeciwerozyjnych i podstawowego zmianowania roślin.

Analiza szacowanych przez GUS plonów wykazuje, że są one niskie, szczególnie w odniesieniu do korzystnych warunków glebowo-klimatycznych, a w ostatnich latach jeszcze obniżają się. Niższe plony w 1996 r., w porównaniu z rokiem 1988 są wynikiem mniej korzystnych warunków pogodowych w 1996 roku dla uprawy zbóż oraz wyraźnie niższego poziomu nawożenia i ochrony roślin.

Analizy pogłowia zwierząt dokonano na podstawie danych spisu rolnego w 1996 r. i 2002 r., przeprowadzonego przez GUS. Z danych spisu 2002 r wynika, że na obszarze badanej gminy jest: 837 sztuk bydła, w tym 593 krowy dojne, 1685 sztuk trzody chlewnej, w tym 262 loch na chów oraz zaledwie 51 owiec. Stan zwierząt gospodarskich jest niski - niemal o połowę mniejszy od średniego w województwie i w czasie malejący. Stąd wniosek, że w obsadzie zwierząt gospodarskich można oczekiwać wyzwolenia istniejących prostych rezerw w procesie kompleksowego rozwoju gminy. Są one możliwe do uzyskania również ze względu zamianę znacznej części gruntów ornych, usytuowanych na dużych skłonach na użytki zielone, wykorzystywane docelowo jako wydajne pastwiska dla bydła i owiec.

Stan usprzętowienia rolnictwa na terenie gminy nie jest zadawalający. Wystarczająco duża jest jedynie ilość ciągników, gdzie na ciągnik przypada 10,7 ha użytków rolnych, rozsiewacz nawozów na 42 ha, opryskiwacz ciągnikowy - na 125 ha, kombajn zbożowy na 450 ha, a ziemniaczany jeden na 840 ha. Z uwagi na małą ilość sprzętu rolniczego, brak możliwości świadczenia usług przez byłe SKR-y oraz małą powierzchnię i duże rozdrobnienie gruntów gospodarstw rolnych, usługi powinny być świadczone przez rolników posiadających nadwyżkę sprzętu rolniczego w ramach pomocy sąsiedzkiej lub wynajmu. Nie gwarantuje to jednak prawidłowego przestrzegania terminów agrotechnicznych.

Gmina Wąwolnica znajduje się w całości pod ochroną ekologiczną. Zachodnia jej część jest położona w granicach Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, natomiast wschodnia w otulinie parku. Posiada bardzo urozmaicony krajobraz, który jest wynikiem dużego zróżnicowania rzeźby terenu wzdłuż rzeki Bystrej i jej dopływów, gęstej sieci wąwozów oraz nawiązującego do nich zalesienia terenu. Niekorzystną cechą tej gminy jest mały wskaźnik zalesienia oraz niewielki udział wód powierzchniowych. Tym niemniej omawiany obszar jest bardzo atrakcyjny pod względem przyrodniczym. Na terenie gminy wykazano wiele rzadkich gatunków roślin, takich jak storczyki: krwisty, oraz szerokolistny, parzydło leśne, salwinia pływająca i wiele innych. Równie bogata w gatunki jest fauna tego obszaru. Wykryto tu kilkanaście chronionych gatunków bezkręgowców na czele z motylem paziem królowej oraz dużą liczbą zwierząt kręgowych. W największej liczbie ta ostatnia grupa jest reprezentowana przez ptaki, których naliczono na terenie gminy aż 147 gatunków, w tym około 125 lęgowych. Należy też wspomnieć o 15 gatunkach ryb, 10 gatunkach płazów, 4 gadów i około 30 ssaków.

Na terenie gminy znajduje się 11 pomników przyrody: 7 dębów szypułkowych oraz 3 topole białe i 1 wiąz szypułkowy. Planowane jest objęcie ochroną pomnikową jeszcze kilku egzemplarzy dorodnych drzew.

Skażenie terenu gminy jest niewielkie, ze względu na brak na jej terenie zakładów uciążliwych dla środowiska. Duża - ok. 30 kilometrowa odległość od kombinatu “Zakłady Azotowe Puławy” oraz dominujące kierunki wiatrów chronią obszar gminy przed napływem szkodliwych związków. To samo dotyczy miasta Lublina, które jest jeszcze bardziej oddalone od omawianego obszaru - ok. 30 kilometrów.

Wskaźnik zwodociągowania obszaru gminy Wąwolnica jest duży - 85%, z trzema ujęciami wody pitnej, jak też zgazyfikowania - 80%. Niewielki - kilkuprocentowy jest natomiast wskaźnik oczyszczania ścieków, zawierający tylko 1,7 kilometra sieci kanalizacyjnej, z kontenerową oczyszczalnią w Wąwolnicy. Na obszarze gminy nie ma też wysypiska śmieci.

Na terenie gminy występuje 11 źródeł /Bartłomiejowice - 4, Rąblów - 2, Celejów - 2, Rogalów, Wąwolnica i Zarzeka - po 1/. Wszystkie źródła są położone w dolinie rzeki Bystrej i są źródłami przykorytowymi lub podzboczowymi.

Uwzględniając powyższe obszar gminy jest w pełni przydatny do rozwoju turystyki i rolnictwa ekologicznego.

Na obszarze gminy tereny komunikacyjne zajmują powierzchnię 160,11 ha, co stanowi 2,56% powierzchni ogólnej. Na obszarze gminy znajduje się 12,084 km dróg wojewódzkich /droga 830 Nałęczów-Bochotnica/, 38,468 km dróg powiatowych oraz 17,400 km dróg gminnych /w tym 11,900 km utwardzonych/ Daje to wysoki wskaźnik - ok. 5,3 km/km², w tym zaledwie ok. 0,8 km/km² dróg utwardzonych.

Ponadto szacuje się, że na obszarze gminy jest ok. 100 km nie ewidencjonowanych, prywatnych dróg dojazdowych do pól.

Istniejąca sieć dróg publicznych na obszarze gminy zapewnia poprawne połączenia komunikacyjne pomiędzy układem komunikacyjnym w regionie i projektowaną siecią dróg dla obsługi rolnictwa. Przez obszar gminy nie przebiega żadna droga krajowa oraz tylko jedna droga wojewódzka nr 830. Przebiega ona przez obszar gminy z południowego wschodu na północny zachód /średnicowo/ na znacznym odcinku w pradolinie rzeki Bystrej, dzieląc obszar gminy na część północną i południową. Łączy ona w regionie aglomerację miejską Lublina z ośrodkami turystyczno-wypoczynkowymi Nałęczowa i Kazimierza nad Wisłą oraz miastami: Puławy, Poniatowa i Opole Lubelskie. Obszary gminy na północ od drogi wojewódzkiej obsługują drogi powiatowe nr 172, 174, 176 i 200, uzupełnione drogami gminnymi nr: 2271006 i 2271009. Są to drogi o nawierzchni bitumicznej tworzące równomiernie rozłożoną sieć, w pełni dostępną dla w/w obszaru. Posiadają one włączenie do dróg krajowych nr 12 i 17. Teren gminy na południe od drogi wojewódzkiej nr 830 ma dobrze rozwiniętą sieć dróg powiatowych nr: 223, 224, 225, 226, 227, 228 i 233:, lokalnie uzupełnioną drogami gminnymi nr 2201001, 2271002, 2271003, 2271004 i 2271010.

Wymienione drogi w 80% mają nawierzchnię bitumiczną, a pozostałe 20% - nawierzchnię utwardzoną lub gruntową.

Opisaną sieć dróg publicznych na terenie gminy Wąwolnica można ocenić jako poprawną - wynosi łącznie 68 kilometrów, przy wskaźniku zagęszczenia 1,10 km/km² .

Wskaźnik zwodociągowania obszaru gminy Wąwolnica jest duży - 85%, z trzema ujęciami wody pitnej, jak też zgazyfikowania - 80%. Niewielki - kilkuprocentowy jest natomiast wskaźnik oczyszczania ścieków, zawierający tylko 1,7 kilometra sieci kanalizacyjnej, z kontenerową oczyszczalnią ścieków w Wąwolnicy. Na obszarze gminy nie ma też wysypiska śmieci. Aktualnie realizowana jest oczyszczalnia ścieków w Wąwolnicy, w sąsiedztwie istniejącej oczyszczalni kontenerowej oraz sieć kanalizacyjna. Przepustowość oczyszczalni 280 m³ na dobę pozwoli na włączenie wszystkich posesji w Wąwolnicy i przyległych sełectw, tj. w Zarzece, Łąkach, Mareczkach i Kęble. Po przekazaniu do eksploatacji oczyszczalni ścieków w Wąwolnicy oczyszczalnia konternerowa o przepustowości 7 m³/dobę zostanie zdemontowana i przeniesiona do Rąblowa dla potrzeb Szkoły Podstawowej i okolicznych mieszkańców. Lokalizację oczyszczalni przewiduje się na działce stanowiącej własność komunalną gminy /dawna mleczarnia/. Istniejąca oczyszczalnia ścieków w Celejowie, po modernizacji będzie mogła przyjąć ścieki z całej miejscowości Celejów oraz z Karmanowic. Zakład Materne Polska Grupa Andros w Łopatkach przygotowuje realizację oczyszczalni ścieków dla potrzeb zakładu, z uwzględnieniem rezerwy przepustowości 30 m³/dobę dla wsi Łopatki. Ponadto w zabudowie rozproszonej, uzasadnione ekonomicznie i technologicznie jest budowanie oczyszczalni przydomowych.

Analiza SWOT, często określana jest jako “analiza strategiczna”, jest sposobem uporządkowania informacji o istniejących lub potencjalnych (możliwych) uwarunkowaniach rozwoju. Skrótowo od angielskich znaczeń tych elementów /strenghts - mocne strony, weaknesses - słabe strony, opportunities - szanse i treeats - zagrożenia/ powszechnie nazywana jest Analizą SWOT. Stanowi ona formę opisu sytuacji wyjściowej w obszarze mającym być przedmiotem strategii rozwoju. Zgodnie z generalnymi zasadami tworzenia strategii jednostek terytorialnych, zadaniem analizy SWOT jest wskazanie najważniejszych elementów stanu tego typu jednostki, wraz z ich wzajemnymi zależnościami. Tak uporządkowany opis sytuacji gminy powinien stanowić podstawę do sformułowania celów i priorytetów rozwoju, które z kolei powinny zostać zinstrumentalizowane w postaci programów strategicznych.

Analiza SWOT obszaru gminy Wąwolnica została podzielona na opis:

1. Mocnych stron /potencjałów/ - uwarunkowań wewnętrznych rzeczywistości gminy mających charakter prorozwojowy, czyli specjalnych walorów i zasobów gminy odróżniających ją od innych gmin. Mogą one być wynikiem położenia geograficznego, wielkości gminy, potencjału społecznego, gospodarczego, infrastrukturalnego, stanu środowiska przyrodniczego, zasobów dziedzictwa kulturowego, kondycji finansowej samej gminy i poszczególnych jej mieszkańców.

2. Słabych stron /słabości/ - uwarunkowań wewnętrznych o charakterze negatywnym (hamującym lub utrudniającym rozwój), są one konsekwencją ograniczeń szeroko rozumianych walorów i zasobów oraz niedostatecznych umiejętności w stosowaniu aktywnych i kreatywnych metod zarządzania.

3. Szans - uwarunkowań zewnętrznych (kombinacji różnych czynników, okoliczności, zjawisk i procesów) o charakterze pozytywnym z punktu widzenia rozwoju i funkcjonowania gminy, których źródła leżą poza obszarem gminy lub poza zakresem kompetencji władz publicznych działających na obszarze gminy.

1. Gmina Wąwolnica o średnim potencjale demograficznym i dużej liczbie osób w wieku produkcyjnym (ponad 50% ogółu ludności).

2. Wzrastająca liczba osób o stosunkowo wysokim przygotowaniu ogólnym.

3. Dość dobrze rozwinięta infrastruktura społeczna (w zakresie oświaty, kultury, służby zdrowia, opieki społecznej, sportu i rekreacji) na terenie gminy.

1. Wśród społeczeństwa wciąż utrzymują się stereotypy utrudniające społeczną i zawodową aktywizację w tym integrację osób niepełnosprawnych.

2. Dość duża migracja zewnętrzna i wewnętrzna, spowodowana głównie poszukiwaniem pracy.

3. Niewielki lub ujemny przyrost naturalny ludności.

4. Poziom wykształcenia mieszkańców wsi jest znacznie niższy niż mieszkańców pobliskich miast. Poważnie rzutuje to na możliwości rozwoju gospodarczego.

5. Wysoka i rosnąca stopa bezrobocia na obszarze gminy.

1. W Polsce na szczeblu rządowym przywiązuje się coraz większą uwagę do kształtowania zasobów ludzkich.

2. Postępujące procesy integracyjne z Unią Europejską umożliwiają korzystanie z funduszy przeznaczanych na inwestycje służące ludziom, w tym szczególnie na rozwój terenów wiejskich i walkę z bezrobociem /szansa perspektywiczna/.

1. Atrakcyjne ekonomicznie ośrodki w pobliżu gminy - przede wszystkim Puławy, Lublin i Warszawa - powodują migrację osób najbardziej przedsiębiorczych i posiadających najwyższe kwalifikacje, co zmniejsza potencjał demograficzny gminy.

3. Duże obciążenie gminy wydatkami na oświatę.

1. W gminie działają trzy szkoły podstawowe, jedno gimnazjum i biblioteka gminna wraz z filiami.

2. W pobliskich gminach działa znaczna liczba szkół ponadgmnazjalnych, dająca stosunkowo dużą możliwość wyboru kierunku kształcenia.

1. Głównym problemem szkolnictwa są niedostateczne środki finansowe. Brak funduszy powoduje duże trudności zarówno w bieżącym funkcjonowaniu placówek naukowo-dydaktycznych jak i ich rozwoju.

2. Baza lokalowa szkół w większości wymaga remontów i modernizacji.

1. Gmina leży 25 km od Puław, gdzie działa Puławska Szkoła Wyższa, Kolegium Języków Obcych, biblioteki z bogatym księgozbiorem.

1. System finansowania szkolnictwa powoduje zbyt niski poziom płac dla pracowników tej dziedziny.

2. Reforma edukacji wprowadziła wiele nowych problemów i zadań dla gminy bez odpowiedniego wsparcia finansowego.

3. Istnienie niektórych szkół wiejskich budzi wątpliwości, po przekalkulowaniu nakładów finansowych i brak dzieci /niż demograficzny/.

3. Bogaty kalendarz imprez artystycznych (Dni Wąwolnicy, Festiwal Piosenki Pielgrzymkowej, Festiwal Piosenki Patriotycznej i Rodzinnej, Majówka).

1. Brak środków na ochronę zabytków (np. papiernia w Celejowie).

2. Część społeczeństwa nie interesuje się organizowanymi na terenie gminy imprezami kulturalnymi.

3. Braki finansowe są przyczyną niedostatecznego wspierania utalentowanej artystycznie młodzieży. Praktycznie nie istnieje instytucja mecenatu. Brakuje również środków na wspieranie placówek kulturalnych.

2. Rekonstrukcja murów obronnych zgodnie z prowadzonymi pracami archeologicznymi.

1. Struktura finansowania samorządów, wynikająca z ustaw nie zapewnia środków na należyte wypełnianie zadań o charakterze społecznym i kulturowym, wynikających z kompetencji tych samorządów, w tym gminnego.

2. Brakuje dotychczas uregulowań prawnych mogących uporządkować gospodarowanie zasobami kulturowymi. Między innymi nie istnieją rozstrzygnięcia dotyczące zasad rewitalizacji miast, reprywatyzacji mienia, wspierania finansowego (czynnego i biernego) ochrony zabytków.

1. Na terenie gminy funkcjonuje Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej “NASZE ZDROWE” a pacjenci wymagający hospitalizacji korzystają z 19 oddziałowego szpitala w Puławach, posiadający II-gi poziom referencyjny oraz w zakładach zdrowotnych na terenie działania Lubelskiej Kasy Chorych.

1. Niskie świadczenia emerytalne wielu mieszkańców, wysoka stopa bezrobocia utrzymująca się na obszarze powiatu zmuszają wielu jego mieszkańców do korzystania z pomocy społecznej.

2. Wysokie zagrożenie zjawiskami patologii, szczególnie alkoholizmem.

3. Brak pracującego całą dobę komisariatu policji; jest tu jedynie rewir dzielnicowy

4. Brak możliwości rehabilitacji osób przewlekle chorych, rolniczych chorób zawodowych i schorzeń narządów ruchu.

1. Coraz lepsze rozwiązania prawne dotyczące pomocy społecznej i rehabilitacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych.

1. Wzrost kosztów leczenia i leków.

2. Zbyt małe środki finansowe na realizację zadań określonych w ustawie o pomocy społecznej.

3. Dysproporcje w poziomie życia między wsią a miastem i pogłębiające się rozwarstwienie społeczeństwa.

1. Budowa obwodnicy Wąwolnicko-Nałęczowskiej dająca szansę na podniesienie dostępności gminy dla kontaktów gospodarczych.

3. Niedalekie sąsiedztwo Białorusi i Ukrainy umożliwia eksportowanie żywności w stanie świeżym. Stwarza też możliwości rozwoju gałęzi przemysłu opartych na zewnętrznej, lecz bliskiej bazie surowcowej.

1. Bogate walory przyrodnicze, które są w naturalny sposób predysponowane do wykorzystania turystycznego i rekreacyjnego: położenie na terenie Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, Dolina Bystrej, stawy o charakterze rekreacyjnym, usytuowanie między Kazimierzem Dolnym i Nałęczowem, liczne kompleksy leśne, głębokie jary i wąwozy, cenne źródła żelaziste w Wąwolnicy.

2. Cykliczne imprezy kulturalne takie jak Dni Wąwolnicy, Festiwal Piosenki Pielgrzymkowej, Festiwal Piosenki Patriotycznej i Rodzinnej, Majówka a także regionalne tradycje kulturowe – kultywowane m. in. przez Zespół Tańca Ludowego “Bystrzacy” czy też zespół śpiewaczy “Senior” stanowią czynnik mogący generować lokalny ruch turystyczny.

3. Bogata historia Wąwolnicy i cenne zabytki w Wąwolnicy (Muzeum Miasta Wawelnica), Kęble i Celejowie.

4. Podniesienie Wąwolnickiego Kościoła do rangi Bazyliki.

5. Kult Matki Bożej Kębelskiej – powoduje, że przybywają tu rzesze pielgrzymów.

6. Rzeka Bystra jest klasyfikowana jako górska, występują w niej nawet pstrągi – czyni wraz z licznymi stawami i Stanicą Wędkarską w Karmanowicach, tereny naszej gminy dogodnym miejscem do uprawiania wędkarstwa. Są one też znakomitym terenem spacerowym.

7. Istniejący wyciąg narciarski w Rąblowie.

8. Istnieje dobry zaczątek bazy turystycznej – 4 prężne gospodarstwa agroturystyczne, posiadające własne wyraźne specjalizacje – od obsługi turystów niepełnosprawnych przez gości korzystających z imprez plenerowych i przejażdżek konnych, po miłośników narciarstwa.

9. Przez obszar gminy wiodą interesujące szlaki turystyczne. Bogaty wybór tras sprzyja rozwojowi turystyki pieszej i rowerowej.

10. Doskonalenie internetowej strony gminy – ma ona za cel pokazywać piękno okolicy i zachęcać do jej poznania.

11. Przebiegająca przez teren gminy trasa kolejki wąskotorowej przydatna do turystycznego wykorzystania.

1. Zły stan techniczny niektórych zabytków zmniejsza ich atrakcyjność jako czynnika wpływającego na zainteresowanie turystyczne.

2. Brak kapitału i tanich kredytów na rozwój turystyki.

3. Słaby stan infrastruktury drogowej.

4. Braki w opracowaniu szlaków turystycznych, ścieżek dydaktycznych, tras wycieczek pieszych i rowerowych.

5. Zagospodarowanie turystyczne i promocja powiatu koncentruje się głównie na obszarze Kazimierza Dolnego i Nałęczowa, przez co inne części, w tym i gmina Wąwolnica są mniej znane.

6. Niska świadomość mieszkańców gminy odnośnie istniejących lokalnie walorów turystycznych.

2. Byli mieszkańcy lub ich potomkowie mieszkający w kraju i za granicą mogą interesować się miejscem swojego pochodzenia (powrót do korzeni).

1. Gmina Wąwolnica jest mniej konkurencyjna niż Kazimierz Dolny, Nałęczów czy Wojciechów. Są one bardziej znane i niejako naturalnie “odciągają” turystów.

2. Brak rządowego programu efektywnego wspierania rozwoju funkcji turystycznej na obszarach do niej predysponowanych.

3. Występujący na terenie gminy duży zakład przetwórstwa owocowo-warzywnego – Materne Polska.

4. Istnieje na terenie gminy dobra sieć punktów skupu owoców i warzyw.

5. W sąsiednich gminach istnieje dobrze rozwinięta baza szkół rolniczych (Janowiec, Klementowice, Żyrzyn), dająca możliwości kształcenia się w niedalekiej odległości od domu.

1. Niski poziom kwalifikacji zawodowych i ogólnych części mieszkańców.

2. Początki depopulacji na obszarze gminy - spada liczba mieszkańców oraz powstają opuszczone gospodarstwa.

3. Niski poziom świadomości odnośnie możliwości rozwoju pozarolniczych rodzajów przedsiębiorczości. Wynika to z niskiego poziomu wykształcenia, a także w znacznej mierze z nieznajomości i z niedoceniania lokalnych walorów przyrodniczych i kulturowych. Niski jest też poziom krytycyzmu w stosunku do funkcjonujących stereotypów.

4. Występujące bezrobocie agrarne - czyli nadmiar zasobów pracy w stosunku do areału, wielkości i technologii produkcji rolnej.

5. Znaczna liczba gospodarstw rolnych o małej – poniżej 4,0 ha powierzchni. Ponadto wiele z nich jest rozdrobnionych na szereg działek o powierzchni od kilkunastu do kilkudziesięciu arów. Rozdrobnione gospodarstwa nie mogą zapewnić rolnikowi dochodów umożliwiających dostatnie życie oraz są trudne do przekształceń.

6. Wiele maszyn i urządzeń używanych w gospodarstwach rolnych jest w złym stanie technicznym, często zagrażającym bezpieczeństwu użytkujących.

7. Większość gospodarstw rolnych mających predyspozycje do wdrożenia nowych rodzajów działalności gospodarczej nie dysponuje kapitałem niezbędnym do takiego przekształcenia.

8. Rozproszenie budownictwa wiejskiego i ukształtowanie terenu sprawia, że duże połacie wsi są trudno dostępne komunikacyjnie. Drogi niższych klas, obsługujące małe miejscowości, a także dojazdy do pól są w większości gruntowe i często źle utrzymane.

9. Słabe wyposażenie w infrastrukturę komunalną. Szczególnie niedorozwinięta jest sieć kanalizacyjna, co w sytuacji szybszego rozwoju sieci wodociągowej powoduje niekorzystne dla rolnictwa zmiany w środowisku.

10. Duża część gruntów nie posiada urządzeń melioracyjnych, skutkiem czego po roztopach i obfitych opadach na polach długo są zastoiska wodne oraz trudności wjazdu na nie maszynami rolniczymi.

11. Słabo rozwinięta baza przechowalnicza.

12. Mało pozarolniczych źródeł dochodu na wsi.

3. Perspektywa programów pomocowych Unii Europejskiej.

4. Rosnące zapotrzebowanie na agroturystykę, które może przyczynić się do wzrostu dochodów ludności wsi.

5. Niezwykle ważny wpływ na procesy zmian zachodzące na obszarach wiejskich odgrywa wzrastająca atrakcyjność tych terenów /walory mieszkaniowe, rekreacyjne i gospodarcze tkwiące w obszarach wiejskich/ dla mieszkańców dużych ośrodków miejskich.

1. Rządowe programy wspierania przekształceń w rolnictwie (rozwój nowych dziedzin produkcji, tworzenie systemów organizacji zbytu) działają słabo.

2. Przemiany gospodarcze, a także procesy integracyjne z Unią Europejską mogą wywoływać niekorzystne skutki ekonomiczne i powodować zagrożenie istnienia dla wielu dotychczasowych gospodarstw rolnych.

3. Ponad 30-letnie zapóźnienia w rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do większości krajów Unii Europejskiej mogą powodować marginalizację polskiego rolnictwa.

4. Brak wystarczających zasobów pozwalających na przeprowadzenie głębokiej restrukturyzacji o własnych siłach.

5. Brak wieloletnich rządowych programów rozwoju obszarów wiejskich i stabilnej polityki państwa wobec rolnictwa.

6. Podstawowe produkty rolne mają niską elastyczność dochodową popytu (wzrost dochodów w niewielkim stopniu wpływa na wielkość popytu na żywność) i cenową popytu (ruchy cen w niewielkim stopniu wpływają na wielkość popytu).

1. Gmina dysponuje klimatem o wysokich walorach leczniczych i rekreacyjnych (Dolina Bystrej).

2. Przekształcenia strukturalne wielu gospodarstw rolnych dają możliwości zwiększania poziomu lesistości.

3. Gmina zachowała względnie naturalne środowisko. Dzięki temu można tu podziwiać faunę i florę w mało zmienionym stanie.

4. Znaczna część gminy leży na terenie Kazimierskiego Parku Krajobrazowego.

5. Rozpoczęto realizację programu kanalizacji w Wąwolnicy.

1. Wielu mieszkańców gminy ma niską świadomość ekologiczną. Efektem tego jest duża liczba tzw. dzikich wysypisk śmieci i innych lokalnych skażeń.

2. Rośnie natężenie ruchu drogowego. Zjawisku temu nie towarzyszą działania łagodzące i naprawcze w stosunku do środowiska przyrodniczego.

3. Zbyt wolno następuje rozwój infrastruktury technicznej związanej z ochroną środowiska. Rozwój różnych sieci infrastruktury, np. wodociągów i kanalizacji, jest nieskoordynowany.

4. Niebezpieczne dla środowiska są ścieki i wycieki emitowane przez zagrody wiejskie.

1. Wdrożenie Programu Ochrony Środowiska Gmin Nadwiślańskich 1999-2000 może przynieść korzyści dla środowiska.

2. W sąsiedniej gminie Kazimierz Dolny planowane jest utworzenie Krajowego Centym Edukacji i Informacji Ekologicznej, w którym będą przygotowywane strategie edukacyjne dla województwa oraz dla gmin Regionu Nadwiślańskiego.

3. Coraz więcej produktów przemysłowych, opakowań, itp. nadaje się do recyklingu. Poza tym przy produkcji coraz częściej stosowane są technologie niskoemisyjne i energooszczędne, zmniejszające uciążliwość dla środowiska.

4. Gmina zamierza przystąpić do realizowanego w Puławach programu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych.

1. Rosnące zanieczyszczenie rzeki Bystrej.

2. Ubożejąca ludność coraz częściej korzysta ze złej jakości opału, którego spalanie w nieprzystosowanych do tego celu piecach powoduje emisję wielu szkodliwych substancji.

3. Nad teren gminy napływa powietrze przenoszące zanieczyszczenia przemysłowe Kombinatu Zakładów Azotowych w Puławach z innych źródeł.

4. Wzrost obciążenia tras komunikacyjnych powoduje zwiększenie zanieczyszczenia środowiska i natężenia hałasu.

1. Przez gminę przechodzi droga wojewódzka, drogi powiatowe, linia kolejowa oraz odcinek kolejki wąskotorowej i interesujące szlaki turystyczne.

1. Produkcja rolnicza wymaga użytkowania szeregu maszyn, które muszą poruszać się po drogach np. ciągniki, kombajny. Są to na ogół pojazdy wolnobieżne, stanowiące w niektórych okresach roku istotny czynnik zakłócający płynność ruchu drogowego. Ponadto rolnicy często nie przywiązują należytej wagi do oświetlenia zewnętrznego użytkowanych maszyn.

2. Według szacunków różnych instytutów w najbliższych latach będzie utrzymywać się dalszy wzrost liczby samochodów. Tym samym wzrośnie ruch drogowy. Może to oznaczać jeszcze szybsze niż dotychczas zużywanie się nawierzchni dróg i pogarszanie ich stanu technicznego oraz walorów użytkowych. Skutkiem tego może być rosnąca liczba wypadków drogowych i dalszy spadek płynności ruchu.

3. Niewystarczające nakłady finansowe na remonty i modernizacje dróg oraz towarzyszącej im infrastruktury powodują ich postępującą dekapitalizację.

4. Brak rozdziału ruchu tranzytowego od lokalnego.

5. Brak zatok autobusowych, co stwarza problemy i niebezpieczeństwa związane z omijaniem stojących autobusów.

1. Większość sołectw gminy jest zwodociągowana i sieci są ciągle rozbudowywane.

2. Rozpoczęto w Wąwolnicy budowę kanalizacji.

1. Małe nakłady inwestycyjne na infrastrukturę wiejską, co powoduje to jej powolny rozwój.

2. Nierównomierny rozwój wodociągów i kanalizacji - mały wskaźnik skanalizowania.

3. Gospodarstwa domowe na obszarach wiejskich są położone daleko od siebie. To utrudnia i podraża inwestycje infrastrukturalne.

1. Sieci przesyłowe są stare, napowietrzne, awaryjne, wrażliwe na warunki atmosferyczne.

2. Małe nakłady na infrastrukturę.

3. Część gospodarstw domowych na wsi jest położonych daleko od siebie, co utrudnia i znacznie zwiększa koszty inwestycji.

1. Postępująca integracja z Unią Europejską stwarza szanse dla rozwoju energetyki odnawialnej (w UE istnieją regulacje w tym zakresie stwarzające opłacalność produkcji tzw. “zielonej” energii).

1. Brak dotychczas rządowego programu modernizacji sieci elektroenergetycznych, zwłaszcza na terenach wiejskich. Problem ten nie jest także uregulowany pod względem prawnym.

1. Liczba abonentów telefonii przewodowej w rejonie powiatu wynosi ponad 200 na 1000 osób i stale rośnie (jest to powyżej średniej w województwie lubelskim).

2. Na obszarze powiatu działają trzej operatorzy telefonii bezprzewodowej.

1. Gospodarstwa domowe na obszarach wiejskich są położone daleko od siebie, co utrudnia i podraża inwestycje infrastrukturalne telefonii w systemie przewodowym.

1. Stworzenie możliwości prawnych umożliwi powstanie konkurencji pomiędzy operatorami telefonii przewodowej, co daje szansę na dalszy rozwój sieci telefonicznej oraz obniżenie cen usług.

2. Istnieją poważne szanse na instalację przekaźnika telefonii komórkowej na terenie gminy (w Karmanowicach).

1. Opłaty telekomunikacyjne w Polsce są jednymi z najdroższych na świecie.

- Korzystne położenie geograficzne - Kazimierskiego Parku Krajobrazowego oraz na trasie Lublin - Nałęczów - Kazimierz - Puławy.

- Podmiotowość gminy w polityce rozwoju społeczno-gospodarczego, którą określa Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. Nr 142, poz. 1591 z 2001 r. z późniejszymi zmianami). Z mocy tej Ustawy samorząd gminny staje się zasadniczym podmiotem polityki lokalnej. Według niej samorząd lokalny jest do realizacji takich elementów strategicznych jak:

- pobudzanie aktywności gospodarczej w ramach polityki rozwoju lokalnego

- zachowanie środowiska naturalnego i kulturowego

- kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

- Zasady polityki regionalnej Unii Europejskiej nieco odmienne od prowadzonych w Polsce, tj. pełnej kompleksowości i spójności działań.

- Brak podstaw prawnych i organizacyjnych do prowadzenia w Polsce przemian strukturalnych na obszarach wiejskich, stąd opracowania dla gminy Wąwolnica stanowią wzorzec-pilotaż, umożliwiający łatwiejszy dostęp do środków finansowych na działania inwestycyjne na obszarze gminy.

- Powstały dokument rządowy pt.: “Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa, opracowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W tym dokumencie wyspecyfikowano trzy główne cele, harmonijnie między sobą powiązane zgodnie z zasadą wewnętrznej spójności. Są to następujące cele:

* kształtowanie warunków pracy i życia ludności wiejskiej, odpowiadających standardom cywilizacyjnym i pozwalającym mieszkańcom wsi realizować ich cele ekonomiczne, edukacyjne, kulturowe i społeczne /rozwój infrastruktury technicznej, społecznej i pozarolniczej działalności gospodarczej/,

* przebudowa struktur sektora rolnego, tworzącego przesłanki adaptacji rolnictwa do zmieniającej się sytuacji gospodarczej i społecznej /poprawa struktury obszarowej gospodarstw, modernizacja gospodarstw rolnych, poprawa jakości produktów rolnych i ich przetwórstwa, wzmocnienie roli rolników na rynku płodów rolnych, wdrażanie postępu biologicznego/,

* kształtowanie warunków rozwoju zrównoważonego na obszarach wiejskich, ochrona zasobów środowiska naturalnego wraz z wiejskim dziedzictwem kulturowym /ograniczanie szkodliwego wpływu rolnictwa na środowisko przyrodnicze oraz ochrona terenów rolniczych przed negatywnymi skutkami oddziaływania przemysłu, upowszechnianie metod produkcji rolniczej przyjaznych dla środowiska, zgospodarowanie gruntów marginalnych, w tym zwiększanie powierzchni lasów poprzez zalesianie gruntów rolnych, działalność szkoleniowa i pokazowa, ochrona i promocja twórczości ludowej - sztuki, rękodzieła ludowego i folkloru oraz obrzędów kultywowanych w poszczególnych regionach/.

- Istniejące środki pomocowe Unii Europejskiej na okres przedakcesyjny, głównie programu SAPARD, które są przeznaczone na inwestycje związane z gospodarstwami rolnymi, wzmocnienie produkcji rolnej, jej przetwórstwa i organizacji, restrukturyzację gospodarstw rolnych, zbyt produktów rolnych, infrastrukturę wsi, leśnictwo i pomoc techniczną dla rolnictwa. Jest także przeznaczony na przemiany strukturalne rynku pracy dla ludności wiejskiej.

Analizą objęto dwa skrajne scenariusze rozwoju gminy, tj. scenariusz optymistyczny - szans oraz scenariusz pesymistyczny - zagrożeń. Przedstawiono je na podstawie analizy możliwości rozwojowych, mających istotne oddziaływanie na kierunek i tempo rozwoju gminy.

VI.2. SCENARIUSZ ZAGROŻEŃ - STRATEGIA DEFENSYWNEGO ROZWOJU

Jest dalece prawdopodobny i może być realizowany w warunkach:

- pozostania Polski poza strukturami Unii Europejskiej

- braku w Polsce czytelnej i wiarygodnej polityki rolnej

- braku programów rozwojowych dla wschodnich obszarów przygranicznych umożliwiających wyrównanie dysproporcji w ich rozwoju w porównaniu ze średnimi wskaźnikami kraju

Jest możliwy do realizacji w warunkach umożliwiających wykorzystywanie szans rozwoju gminy:

- realizacji szerokiego zakresu prac zawartych w programach pilotażowo-wdrożeniowych wspieranych środkami zewnętrznymi

- realizacji przebudowy i utwardzania sieci dróg na obszarze gminy

- istotnej poprawy stanu wiejskiej infrastruktury technicznej na terenie gminy

- szerokiej realizacji programów z zakresu turystyki, agroturystyki, rolnictwa ekologicznego i produkcji surowców energetycznych

Obecny poziom kondycji społeczno-gospodarczej gminy, znacznie odbiegający od średniego krajowego skłania ku stwierdzeniu, iż z punktu widzenia potrzeb optymalna strategia powinna uwzględniać elementy pozytywne wymienione wcześniej w diagnozie i analizie szans rozwojowych gminy. Jako optymalna, z racji możliwości zaistnienia określonego poziomu czynników prorozwojowych i ich wykorzystania, wydaje się strategia tzw. “środka”, uwzględniająca zarówno szanse, jak też zagrożenia i zaakceptowana w trakcie konsultacji ze społeczeństwem gminy.

W pierwszym okresie, tj. do 2006 roku zarówno poziom pomocy finansowej ze środków Unii Europejskiej oraz dalece ograniczone możliwości budżetu własnego gminy nie pozwolą na przyspieszenie obecnego tempa rozwoju. W tym okresie przygotowane będą prawne i finansowe podstawy rozwoju gminy, szczególnie plany zagospodarowania przestrzennego gminy i programy inwestycji gminnych.

Cele realizacyjne:

1 - Poprawa stanu zdrowia ludzi.

2 - Kształtowanie tożsamości mieszkańców gminy poprzez pielęgnowanie własnej historii, tradycji i kultury ludowej

3 - Tworzenie warunków do powszechnej dostępności dóbr kultury na obszarze gminy

4 - Wspieranie inicjatyw i przedsięwzięć artystycznych służących promocji kultury regionu

5 - Zapewnienie systemowych warunków finansowania zadań z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego

6 - Szeroka promocja kultury lokalnej

7 - Ochrona i renowacja zabytków kultury zlokalizowanych na obszarze gminy

12 - Poprawa warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej w gminie

14 - Tworzenie bazy dla rozwoju masowego sportu i rekreacji.

15 - Ograniczanie marginalizacji społecznej.

Cele realizacyjne:

1 - Szeroki rozwój usług

2 - Szeroka promocja gospodarcza gminy

3 - Przygotowanie /prawne i techniczne/ terenów na obszarze gminy dla celów inwestycyjnych

5 - Rozbudowa bazy turystyczno-wypoczynkowej i hotelarsko-gastronomicznej na obszarze gminy

7 - Organizowanie i promocja imprez turystycznych, kulturalnych i sportowych, wpływających na kształtowanie atrakcyjności turystycznej gminy

11 - Przeprowadzenie kompleksowych prac scaleniowych dla poprawy struktury agrarnej i stworzenia podstaw wielofunkcyjnego rozwoju wsi

13 - Rozwój szerokiej gamy usług dla produkcji rolnej i związanych z przechowalnictwem, przetwórstwem i konfekcjonowaniem płodów i produktów rolnych

14 - Powstawanie grup producenckich i innych organizacji rolniczych dla zwiększenia skuteczności działania producentów rolnych

15 - Wdrażanie wzorca wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich

16 - Rozwój systemu edukacji zawodowej i aktywizacji społeczności wiejskiej

17 - Rozwój infrastruktury technicznej dla rolnictwa

18 - Promocja produkcji zdrowej żywności i agroturystyki

19 - Poprawa stosunków wodnych na obszarach tego wymagających

20 - Reaktywacja niektórych form spółdzielczości

21 - Poprawa systemu doradztwa w zakresie produkcji, zbytu i pozyskiwania środków wspierających rolnictwo i przemiany strukturalne obszarów wiejskich

22 - Wspieranie produkcji rolniczej dla pozaspożywczego jej wykorzystania.

Cele realizacyjne:

7 - Ochrona wypoczynkowych walorów rolniczej przestrzeni dla rozwoju agroturystyki i rekreacji

8 - Zwiększenie powierzchni zbiorników wodnych na obszarze gminy, w tym stawów rybnych, zbiorników retencyjnych i wykorzystywanych do celów rekreacyjnych

9 - Zmniejszenia nasilenia niekorzystnych procesów erozyjnych

Cele realizacyjne:

1 - Rozwój sieci kanalizacyjnej na obszarze gminy

2 - Poprawa parametrów technicznych i stanu dróg wojewódzkich i powiatowych oraz utwardzenie dróg gminnych, rowerowych i niektórych dojazdowych do pól

3 - Dostosowanie parametrów sieci energetycznej do zwiększonego zapotrzebowania na energię elektryczną po 2002 roku - reelektryfikacja

4 - Trwałe rozwiązanie problemu gromadzenia i utylizacji nieczystości stałych z uwzględnieniem systemu selektywnej zbiórki surowców wtórnych

5 - Wsparcie działań na rzecz produkcji energii odnawialnej

6 - Dokończenie procesu telekomunikacji z wdrażaniem systemu połączeń internetowych

7 - Modernizacja i rozbudowa sieci wodociągowej

8 - Dokończenie gazyfikacji na obszarze gminy

Projekt 1

Projekt 2

Projekt 3

Projekt 4

Aby cele założone w strategii osiągnąć oraz zrealizować zapisane w niej zadania /programy/ należy podjąć następujące działania o charakterze strategicznym:

1. Podjąć szerokie działania informujące i równocześnie jednoczące Społeczeństwo Gminy Wąwolnica wokół zadań przewidzianych w niniejszym opracowaniu.

2. Dokończyć niezwłocznie opracowanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w którym powinny być uwzględnione zadania o charakterze przestrzennym.

3. Powołać do życia Stowarzyszenie d/s Rozwoju Gminy Wąwolnica lub rozszerzyć zakres działań już istniejącemu Stowarzyszeniu - Towarzystwu Przyjaciół Wąwolnicy o zagadnienia na rzecz rozwoju gminy. Stowarzyszenie powinno posiadać osobowość prawną - być zarejestrowane w sądzie. Jego celem będzie koordynacja prac oraz pozyskiwanie środków ze wszystkich dostępnych źródeł i ich wydatkowanie na zadania przewidziane w strategii i zawartych w opracowaniach pilotażowo-wdrożeniowych (4, 8), jak też kontrola wykonania zadań.

4. Realizację strategii rozpocząć już od 2003 roku - włączyć do zadań własnych gminy te zadania, które są najbardziej istotne dla jej rozwoju, z równoczesnym intensywnym poszukiwaniem brakujących środków finansowych ze wszelkich dostępnych źródeł. Pozostałe zadania przewidzieć w latach następnych, jednak w sposób tak skoordynowany, by wzajemnie się uzupełniały w czasie i przestrzeni, traktując jako jedno wielkie, kilkunastoletnie zadanie inwestycyjne.

Niniejsza strategia nie może być li tylko książką do pokazania odwiedzającym gminę, głównie sponsorom zagranicznym, wspomagającym rozwój obszarów wiejskich w Polsce oraz załącznikiem do wniosków o wsparcie finansowe planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych /gł. programu SAPARD/. Rozpoczynając jej realizację należy przewidzieć system kontroli wykonania przewidzianych w niej zadań. Najważniejszym czynnikiem dobrego planowania strategicznego nie jest sam plan, ale stopień jego wykonania. Aby temu sprostać należy:

- Utworzyć Komitet nadzorujący wykonanie zadań przewidzianych w strategii. Projekt składu osobowego przedstawi Zarząd do akceptacji Radzie Gminy. Do jego zadań należałoby skoordynowanie w czasie i przestrzeni planowanych zadań /z uwzględnieniem możliwości finansowych/ oraz coroczna kontrola ich realizacji. Wyniki oceny byłyby przedkładane do akceptacji Radzie Gminy. Komitet przejmie więc odpowiedzialność za terminową realizację zadań zawartych w strategii.

Ponieważ plan strategiczny rozwoju jest procesem dynamicznym, stąd też powyższy Komitet powinien być też uprawniony do korekty i aktualizacji zadań przewidzianych w niniejszej Strategii.

Powstanie Komitetu należy dokonać tuż po przyjęciu niniejszej Strategii przez Radę Gminy.

Rolę w/w Komitetu może też pełnić istniejące Towarzystwo Przyjaciół Wąwolnicy lub Stowarzyszenie d/s Rozwoju Gminy.

1. Atlas klimatyczny Polski, 1973, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, PPWK, Warszawa.

3. Katalog gmin województwa lubelskiego. Lubelski Sejmik Samorządowy.

Norbertinum, Lublin 1994.

10. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego. Lublin, listopad 2000 r.

12. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. Dz. U. Nr 89, poz. 415 z 1994 r.

13. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin. Praca zespołowa pod kier. T. Witka. IUNG Puławy, Suplement Ser. A-57, 1994 r..

14. Woch F. Optymalne parametry rozłogu gruntów gospodarstw rodzinnych dla wyżynnych terenów Polski. Pamiętnik puł. 2001, z. 127, 1. 1-105.

15. Woch F., Krasowicz S.: Wdrażanie wzorców wielofunkcyjnego /kompleksowego/ rozwoju obszarów wiejskich na wybranych obiektach. Program zawarty w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego w Zespole Programowym nr 2: Rozwój obszarów wiejskich. Lublin XI. 2000 r.

16. Zarys strategii rozwoju mikroregionu Puławy. Raport z warsztatów. Urząd Miasta Puławy, Fundacja im. F. Eberta w Warszawie. 1993.

17. I Zielnik Fajsławicki - Szczególne dni kultury zielarskiej, ekologicznej i zdrowotnej. Opracowanie zbiorowe pod red. A. Polskiego. Towarzystwo Przyjaciół Fajsławic, Fajsławice 2000, s. 180.

18. Ziółkowski M.: Planowanie strategiczne rozwoju gminy. Maszynopis powielany. SGH Katedra Samorządu Terytorialnego i Gospodarki Lokalnej w Warszawie, 1995, s. 53.